دانه کرچک

توی این پست قراره سمی ترین گیاهان جهان رو بهتون معرفی کنیم. پس لطفن هرجا این گیاهان رو دیدین بیشتر مراقب باشین و یادتون باشه که سمی بودن این گیاهان به این معنی نیست که گیاهان بی ارزشی هستن. حضور همه ی گیاهان و جانوران توی طبیعت بی دلیل نیست و برای سلامتی کره ی زمین لازمه. این لیست به صورت شمارش معکوسه و عدد یک به معنی اینه که سمی ترین گیاه لیست ما هست.

10- چشم عروسک (Doll’s eyes)

Actaea Pachypoda که به چشمان عروسک هم معروفه، بومی جنگل های امریکای شمالی ست در بهار گل های سفیدی تولید میکنه اما قابلیت اصلی اون میوه های سفید رنگش با خال سیاه هست که اون رو شبیه به چشمان عروسک میکنه.(البته در نوع های دیگه این گیاه میوه ها به رنگ های دیگه هم دیده میشن) میوه و ریشه اون سمی ترین بخش ها هستن. بعد از خوردن این گیاه ممکنه نشانه های تورم و تاول در اطراف غدد بزاق ایجاد بشه. علایم دیگه ای که مسمومیت از این گیاه رو نشون می ده؛ شامل درد های شکمی،حالت تهوع، اسهال و استفراغ هست. اما متاسفانه هنوز سمی که در این گیاه وجود دارد به طور دقیق شناسایی نشده است.

9-شوکران آبی (water hemlock)

از گیاهان بسیار سمی هست که بومی قسمت های معتدل در نیم کره شمالی ست مثل آمریکای شمالی و اروپا. این گیاهان وحشی از خانواده هویج ها هستن و گاهی با کرفس یا هویج وحشی خوراکی اشتباه گرفته می شن. این گیاه مثل هویج وحشی خوشه ایی از گل های سفید چتری شکل بالای خودش داره که در کناره دریاچه ها رودخانه ها پیدا می شن. توی ریشه های این گیاه همیشه سیتوتکسین وجود داره که مسدود کننده کانال پتاسیم در بدن است و می تونه مرکز سیستم عصبی بدن رو از بین ببره. بعد از خورده شدن، آثار مسمومیت تا 15 دقیقه خودشون رو نمایان می کنن. تشنج شدید یکی از عوارض جانبی اونه که ممکنه ناگهانی اتفاق بیفته همچنین می تونه باعث نارسایی تنفسی، پاره شدن عضلات، سرگیجه یا نارسایی کلیه بشه. در موارد زیادی توی ساعاتی پس از خورده شدن باعث مرگ شده. درصورتی که قربانی کشته نشه، تشنج تا 96 ساعت پس از اون نیز ادامه خواهد داشت.

8- نخود تسبیح (rosary pea)

یک گیاه رونده است که در اطراف درخت ها و پرچین ها پیدا میشه. این گیاه بومی اندونزیه که توسط انسان ها به بقیه نقاط دنیا هم منتقل شده. این گیاه رشد ناگهانی داره، ریشه های نخود تسبیح به سرعت رشد میکنن و گسترده میشن و میوه ایی با پوسته بسیار سخت تولید می کنه. این دونه ها به رنگ قرمز و مشکی براق هست که بسیار شبیه کفشدوزکه که به دلیل وجود abrin  بسیار سمی ست. این ترکیب از آمیختن پروتیین ها در بدن، که برای سلول ها حیاتی ست، جلوگیری میکنه. ولی در واقع این دانه ها کشنده نیستن چرا که بوسته اونها شکسته نمی شن اما اگه جویده یا قورت داده بشن میتونه افراد رو بکشه. حدودا 0.1 میلی گرم از abrin می تونه یک فرد بالغ رو بکشه. معمولا مرگ با این نوع سم بعد از چند روز اتفاق می افته. نشانه های مسمومیت بسته به اندازه ایی که سم وارد بدن شده متفاوته اما علایم شایع اون شامل حالت تهوع،اسهال و استفراغ و در نتیجه کم آبی بدن است.

این دانه ها به دلیل رنگ براق برای استفاده در زیورالات در مناطق بومی بسیار جذاب هستند، که بسیاری از کارگرهایی که این دانه هارا سوراخ میکردند از این طریق مرده اند.معمولا گردشگران خارجی از سمی بودن این دانه ها خبر ندارند و دستسازه هایی که با این نوع دانه درست میشوند را به عنوان یادگاری و سوغات به دیگران می دهند. در گذشته، هندی ها از این دانه ها به عنوان یک سلاح استفاده میکردند. سوزن یا نوک سلاح خود را وارد این دانه ها میکردند و هر زمان که نیاز داشتند آن را وارد بدن انسان ها یا حیوانات میکردند.

7- گل موگه یا گل برفی (lily of the valley)

این گیاه گل هایی سفید رنگ و زنگوله مانند داره که عطر خوبی دارن و در بهار شکوفا می شن. این گیاه در سراسر مناطق سردسیر نیم کره شمالی یافت میشه. همچنین یکی از آیتم های محبوب برند کریستین دیور است و پایه اصلی بسیاری از عطر های معروفه. به عقیده مسیحیان این گل ها از گریه های مریم مقدس در زمان به صلیب کشیدن حضرت مسیح روییده ان. خوردن این گل آسیب اساسی برروی قلب انسان میگذاره. تمام بخش های این گیاه سمیه و حاوی چندین نوع کاردیاک گلیکوزید و آمینو اسید سمی هست، حتی آبی که در اون گیاه نگهداری می شه هم حاوی این سم هست. مواد سمی در این گیاه باعث افزایش فشار اطراف قلب و افزایش ضربان قلب می شن. به علاوه این گیاه، گاهی میوه های قرمزی داره که ممکنه برای کودکان جذاب باشه. در صورت خوردن شدن هر بخشی از این گیاه حتی به مقدار کم نشانه های مسموییت مانند استفراغ و دردهای شکمی مشاهده می شه. همینطور در سریال برکینگ بد به قدرت کشندگی این گیاه اشاره شد زمانی که شخصیت اصلی قصد داشت دشمنش را به وسیله سم این گیاه بکشه.

6- خرزهره (oleander)

زادگاه اصلی این گیاه مشخص نیست اما احتمال میره در جنوب شرقی آسیا باشه. این گیاه می تونه تا 6 متر رشد کنه، در انتهای هرشاخه ی اون دسته ایی گل به رنگ های سفید، صورتی یا قرمز وجود دارن. باید گفت که این گیاه به دلیل اونکه در برابر گرما مقاومت داره در مناطق مرکزی ایران به وفور یافت می شه، پس باید به این نکته توجه داشت که از این پس مراقب کودکان و حیوانات خانگی خودمون باشیم تا دچار مسمومیت نشن. بر اساس یک تئوری اسم این گیاه برگرفته از یک جمله ی یونانی ست که میشه اون رو این گونه معنی کرد: من یک مرد را کشتم و در ایران به آن خرزهره (زهر خر) گفته می شود چرا که در گذشته خرها با خوردن این گیاه می مردند. تمام بخش های این گیاه سمی هستند حتی اگر شاخه های اون در آب نگهداری بشن، اون آب با سم این گیاه آلوده می شه. حتی تماس داشتن با برگ های اون میتونه باعث کهیر و خارش در بعضی از افراد شود. خوردنش میتونه روی قلب، دستگاه گوارش و مرکز دستگاه عصبی آسیب وارد کنه. مثلا باعث لرزش عضلات، تشنج، کما و مرگ میشه. حتی اگه این گیاه سوزانده بشه تنفس دود اون میتونه حالت مسمومیت ایجاد کنه. توی بعضی داستان ها می گن که در یکی از جنگ های ناپلئون، سربازانی که از درخت خرزهره به عنوان سیخ کباب استفاده کردند به سرعت مبتلا به مسمومیت شده و جان خودشون رو ازدست دادن. توی بعضی از افسانه ها اومده که می گن  این اتفاق برای سربازان اسکندر هم افتاده.

5- گل مار سفید (white snakeroot)

گیاهی سمی که بومی مناطق مرکزی و شرقی آمریکای شمالی ست. این گیاه در جنگل ها و بیشه زارها رشد می کنن، ارتفاعش تا 150 سانتی متر می رسه و در بالای اون دسته ایی از گل های سفید در فصل تابستان و اوایل پاییز رشد میکنه. برخلاف روند کُشتن بقیه ی  گیاهایی که تا به اینجا گفته شد، این گیاه به شکل دیگه ای عمل می کنه. این گیاه حاوی ترومتال است. زمانی که گاو ها این گیاه را بخورند، سم وارد گوشت و شیر اونها می شه، سپس بعد از اونکه انسان ها شیرشون رو بنوشن یا گوشتشان رو بخورن با ترومتال مسموم میشن، البته به طور معمول تعداد افرادی که از طریق شیر گاوها مسموم میشن بیشتر هست. اما امروزه کشاورزان از این موضوع آگاه هستن چرا که در گذشته جان خیلی افراد رو گرفته. نشونه های مسمومیت این گیاه شامل دردهای شکمی، استفراغ و ضعف عضلانی هست که چندین ساعت بعد از وارد شدن سم در بدن بروز پیدا میکنن. همچنین اگر مقدار سم وارد شده در بدن زیاد باشه و فرد برای درمان اقدامی نکنه باعث تشنج و به کما رفتن و نهایتا مرگ فرد میشه. جالبه بدونین که گمان میره عامل مرگ مادر آبراهام لینکولن، رییس جمهور آمریکا، این گیاه بوده است.

4- بلادون، شابیزک (deadly nightshade)

همانطور که افسانه ها می گن، زمانی که مکبث هنوز پادشاه اسکاتلند نشده بود،با تهاجم نیروهای انگلیسی مواجه شد. با پوشش آتش بس، آنها رو با شرابی که از میوه شیرین deadly nightshade گرفته شده بود مسموم کرد. گفته شده آگاستوس، اولین پادشاه روم،با ترکیبی از میوه همین درخت توسط همسرش مسموم شده است.

این گیاه گل های بنفش و شیپوری مانندی تولید می کنده و میوه های رسیده اش مشکی و براق هست که قطرشان حدود 1سانتی متر میشه. این گیاه بومی مناطق مرکزی و شرقی اروپا، ترکیه، ایران، قفقاز و شمال آفریقاست. باید گفت که در حال حاضر دو گونه از چهارگونه اون در جنگل های هیرکانی شمال ایران یافت میشه پس لازمه تا توجه بیشتری به اون داشت. دو نوعی که در ایران موجوده میوه‌‌هایی به رنگ بنفش و قرمز دارن. این گیاه یکی از خطرناک ترین گیاهان موجوده، تمام بخش های اون حاوی tropane alkaloids و عامل فعال آن atropine ، hyoscyamine و hyoscine است که اعمال غیرارادی رو ،با مختل کردن سیستم عصبی ، از حالت عادی خارج می کنن. علایم اولیه مسمومیت خشکی دهان و گلو، سردرد، از دست دادن تعادل، لکنت زبان، هذیان و تشنج هست. البته در بعضی از داروها از عصاره این گیاه استفاده میشه چرا که میتونه سیستم عصبی را تحت الشعاع قرار بده و موجب رفع برخی از اسپاسم ها در بدن بشه.

3- زهر گرگ یا اقونیطون، تاج الملوک(wolf’s bane)

دسته Aconitum  شامل تعداد زیادی گیاه هست که زهر گرگ جز اونهاست. از گذشته مردم این گیاه رو جز سمی ترین ها میشناختن. در اساطیر یونان می گن که از آب دهان سربروس(Cerberus) ، یک هیولا با سه سر به شکل سگ که از ورودی عالم اموات محافظت می کرده؛ ساخته شده. این گیاه بومی آمریکای شمالی و اوراسیاست و توی مناطق جنگلی ،اطراف مرداب ها و چمنزارها رشد میکنه.گل های این گیاه به شکل کلاه هست و رنگ های اون معمولا آبی، بنفش یا سفید هست. این گل ها به شکل دسته ایی رشد می کنن و تو تابستون و پاییز ظاهر می شن. بومی های آینو (Ainu) ژاپن از پیکان های پوشیده از زهر گرگ برای کشتن خرس ها استفاده میکردن، همچنین این گیاه به قدری سمیه که بومیان آلاسکا برای شکار وال ها از اون استفاده میکردن که باعث کشته شدن یا فلج شدن اونها میشد. زهر گرگ، به خصوص در ریشه ها و غده های خود، مقدار بسیار زیاد کاردیوتوکسین قوی و نوروتوکسین داره که کانال های سدیم رو از بین میبره، در نتیجه ارتباط سیگنال ها به نورون ها،اسکلت و ماهیچه های قلبی دچار اختلال می شه. اولین نشونه های این نوع مسمومیت بعد از 20 دقیقه الی 2 ساعت بعد از خورده شدن پدیدار می شن. مرگ ناشی از مسمومیت بعد از 6 ساعت اتفاق می افته و معمولا نتیجه مشکل تنفسی یا ایست قلبی ست.

2- دانه کرچک یا لوبیا کرچک (castor bean) 

همونطور که بالاتر اشاره شد ricin  یکی از خطرناک ترین سم هاست که البته در روغن گیاه کرچک وجود داره. اگرچه که این گیاه مصارف دارویی و پزشکی داره، اما حاوی ریسینیس کومونیس (ricinus communis) است که به همین دلیل در کتاب گینس به عنوان سمی ترین گیاه متداول ثبت شده است. این گیاه بومی آفریقاست اما در حال حاضر تو تمام دنیا رشد می کنه، بسته به گونه اون برگ هایش می تونه به رنگ های سبز و قرمز باشه، بسیار رشد سریعی داره به طوری که طول اون می تونه به 11 متر هم برسه. این گیاه در بهار میوه می ده و یک لایه سبز رنگ و سوزنی شکل اطراف دونه های گیاه است و برخلاف اسمش دونه اش اصلا به شکل لوبیا نیست و معمولا رنگ قهوه ایی با رگه های سفید و مشکی داره. بلعیدن دانه شکسته شده یا شکستن آنها با دندان دلیل مسمومیته، دونه سالم بر اثر خوردن ممکنه به شکل کامل از دستگاه گوارش خارج بشه، بدون اونکه رایسین اون آزاد شده باشد. نشونه های مسمومیت شامل احساس داغی و گر گرفتگی در دهان و گلو، اسهال خونی و درد شکمی ست. بعد از چند روز قربانی عطش زیاد، کم شدن ادرار و افت فشار خون را تجربه می کنه که اگه درمان نشه بعد از یک هفته منجر به مرگ میشه. رایسین به قدری سمیه که در هر دو جنگ جهانی به عنوان عامل جنگ بیولوژیکی و شیمیایی مورد تحقیق قرار گرفته است. مثلا در سال 1978 از رایسن برای ترور جورجی مارکوف، روزنامه نگاری که علیه رژیم کمونیستی بلغارستان صحبت کرد، استفاده شد. جالبه بدونید که در گذشته از این گیاه در پماد استفاده میشده و براساس داستان ها کلئوپاترا روغن کرچک رو روی سفیدی چشم هاش می ریخته تا اون هارو درخشان تر کنه. امروزه نیز در ایران از این روغن برای درمان استفاده می شه اما باید گفت که بعد از فراوری این روغن به دست ما می رسد و تنها 40 الی 60 درصد اون روغن خالص کرچک است.

1- تنباکو

تنباکو یه اسم معمول برای بیش از 70 نوع گیاهه که حاوی نیکوتین هستن که بومی آمریکا، استرالیا و بخشی از آفریقا هستن. برخی از مزارع کشت تنباکو در مکزیک برای 1000-1400 سال پیش از میلاد هستن. در گذشته سیگار کشیدن در مراسم مذهبی رواج داشته و اون رو نوعی عبادت می دونستن اما امروزه مصرف سیگار به یک عادت روزمره در بین مردم رواج پیدا کرده. امروزه مضرات تنباکو شناخته شده، هزاران ماده خطرناک در دود سیگار وجود داره که در کنار هم سلامت بدن رو ویران میکنن، موادی همچون آرسنیک، نیکل و فرمالدهید. سیگار کشیدن به عنوان اصلی ترین عامل خطر سکته قلبی،مغزی و چندین نوع سرطان شناخته شده است. هرساله هزاران نفر از افراد سیگاری و همچنین کسانی که دود دست دوم را استنشاق میکنند می میرند. همچنین خوردن برگ این گیاه مسمومیت را رقم می زنه و به دلیل وجود آلکالوئید بسیار خطرناک است.نشانه های گوارشی این مسمومیت شامل افزایش فشار خون،تعرق و حتی تشنج است و در حالت شدیدتر مسمومیت باعث کما، فلج شدن و حتی مرگ بر اثر نارسایی تنفسی میشه.

منبع: کتاب گیاهان سمی انتشارات اسپرینگر/ ترجمه: مریم فیضی