قدرت گل ها!
نگهبانان زمین، بیایین تا با هم جستجو کنیم و ببینیم که گیاهان گلدار چطوری تولید مثل میکنن…
ما همگی گل ها ی زیبا رو دوست داریم. حتی شما ممکنه از کشیدن نقاشی های قشنگی از گل ها کلی لذت ببرین یا شاید هم دوست داشته باشین که اون ها رو به مامانتون به عنوان هدیه ی تولد بدین. اما آیا شما میدونین که چرخه ی زندگی یه گیاه نقش خیلی خیلی مهمی توی قلمرو گیاهان داره؟
بخش های مختلف گل ها
اگه شما فکر میکنین که گل ها فقط یه مشت گلبرگهای رنگی زیبا هستن؛ پس بهتره دوباره بهشون فکر کنین!
در حقیقت گل ها خیلی پیچیده هستن و از بخش های مختلفی به‌وجود اومدن که هر بخش مسئولیت مهمی رو بر عهده داره که انجام بده. در داخل گل ها بخش های مذکر و مونث وجود دارن که باعث میشن تا گیاه بتونه تولید مثل کنه. بیاین بریم و با دقت بیشتری به ساختار گیاهان گلدار نگاه کنیم…
گبلرگ (Petal): بزرگ، گلبرگها با رنگ های روشن و جذاب که حشرات مختلفی رو به خودشون جذب میکنن.
پرچم (Stamen): بخش مذکر گیاه
بَساک گل (Anther): گرده های گل رو تولید میکنه
میله (Filament): باعث حفاظت و حمایت از بساک گل میشه
مادگی (Pistil): بخش مونث گیاه
کُلاله (Stigma): دانه ی گرده ها رو جمع‌آوری میکنه
خامه (Style): اجازه میده تا گرده ها از تخمدان عبور کنن.
تخمدان (Ovary): دونه های گیاه رو داخل تخمک (ovules) کوچک گیاهی تولید میکنه
کاسبرگ (Sepal): در بخش بیرونی گلبرگ ها قرار گرفته، کاسبرگ ها از گل تا زمانی که هنوز نشکفته و باز نشده حفاظت میکنن.
نهنج (Receptacle): گل رو به ساقه ی گیاه وصل میکنه
دمگُل (Pedicel): یه چیزی شبیه ساقه که یه گل رو نگه میداره
گرده افشانی چیه؟
به اولین مرحله ی تولید مثل گیاهان گلدار “گرده افشانی” میگن.
اما گرده افشانی دقیقا چی هست؟ به این معنی هست که گرده ها در بَساک گل (Anther) تولید میشه و به سمت کُلاله ی گل (Stigma) حرکت میکنه. اگه گرده از بَساک گل به سمت کُلاله ی همون گل حرکت کنه در حقیقت به این عمل “خود گرده افشانی” میگن. اما اگه گرده ها از بَساک یک گل به کُلاله ی یه گیاه دیگه حرکت کنه؛ به این حالت “گرده افشانی از گلی به گل دیگر” میگن.
گل ها چطوری گرده افشانی میکنن؟
دو راه اصلی برای گرده افشانی گل ها وجود داره: بوسیله ی حشرات و بوسیله ی باد. گل هایی که با حشرات گرده افشانی و تکثیر میکنن با گل هایی که بوسیله ی باد گرده افشانی میکنن ساختار متفاوتی دارن.
گل هایی که به وسیله ی حشرات گرده افشانی میکنند: این گل ها گلبرگ هایی با رنگ های روشن دارن و معطر هستن و بوی شیرینی ازشون به مشام میرسه که به خاطر نکتاری هست که درون گل ها هست و با این بو و رنگ، حشراتی که به دنبال غذا هستن رو جذب میکنن.
ذرات گرده ی گل ها چسبنده هست و به خاطر همین وقتی حشره وارد گل میشه تموم این گرده ها به بدنش میچسبن. این گل ها کُلاله های چسبناکی هم دارن که باعث میشه وقتی حشره داره از گل به خارج میشه یه جورایی بدنش رو برس بزنه و نمیذاره گرده های اضافی از گل بیرون بریزه.
آیا میدونستین که …
فقط حشرات نیستن که گرده افشانی رو برای گیاهان انجام میدن؟ پرنده ها و خفاش ها هم اینکار رو میکنن!
گلهایی که با باد گرده افشانی میکنن: این گل ها معمولا به رنگ سبز یا رنگ های کدر هستن و هیچ رایحه و بو خاصی ندارن؛ چونکه نیازی به جذب حشرات به خودشون رو ندارن. بَساک های این گل ها بیرون اون ها جا گرفته و مقدار زیادی گرده رو برای اینکه بتونه بوسیله ی باد جابجا بشه و به بخش چسبناک کلاله برسونه. چون همونطور که گفتیم گرده ها باید به کلاله برسن تا تولید مثل بتونه اتفاق بیافته.
لقاح در گیاهان گلدار: زمانی که ذرات گرده روی کُلاله ی همون گونه میشینه و قرار میگیره، لوله ی گرده از همین ذره رشده میکنه و از طریق خامه ی گیاه خودش رو به تخمدان میرسونه. بعد از این مرحله، گامت مذکر(سلول تولید مثلی) به سمت تخمدان یعنی جایی که با گامت مونث(تخمک) ملحق میشه؛ حرکت میکنه. به این فرایند لقاح گفته میشه.
وقتی که تخمک به وسیله ی گرده بارور شد، به مرور تبدیل به دانه میشه که دارای گیاهک تخم یا همون ریشه و ساقه ی جوان گیاه (embryo) به همراه ذخیره ی غذایی میشه که به گیاهان جوان اجازه میده تا شروع به رشد در مراحل بعدی چرخه ی زندگی خودشون بکنن. دیواره ی تخمدان بعد از این مرحله تبدیل به یه میوه یا توده ی کپسول مانند میشه که اینطوری از دونه های گیاه محافظت میکنن.
آیا میدونستین که …
گل های بعضی از گیاهان فقط یدونه تخمک در تخمدان خودشون دارن و به خاطر همین میوه ای هم که تولید میکنن فقط یدونه دونه داخل خودش داره. درخت هلو جز این گیاهان هست. بقیه ی گیاهان چندین تخمک در چندین تخمدان خودشون دارن و به خاطر همین میوه هایی هم که به‌وجود میارن چندین دونه داره. درخت کیوی یه نمونه از اینجور گیاهانه.
دانه پراکنی
برای اینکه دونه ها بتونن تبدیل به گیاهان سالمی بشن، باید در محیط پراکنده بشن واز گیاهانی که اون ها رو تولید کردن دور بشن. این موضوع خیلی مهمی هست و به این معنی هست که رقابت کمتری برای نور خورشید، آب و مواد مغذی در خاکی که قراره توش رشد کنن براشون به‌وجود میاد و میتونن تبدیل به گیاهانی قوی و بزرگ بشن. اما چطوری دونه های که توی میوه ها هستن میتونن به یه نقطه ی جدیدی منتقل بشن؟! خوب برای این هم راه های جالبی وجود داره…
بوسیله ی حیوانات: تعداد زیادی از گیاهان از بدن حیوونا برای کمک به پراکنده کردن دونه هاشون استفاده میکنن. وقتی حیوونا و پرنده ها در حال خوردن میوه های خوشمزه ی گیاهان هستن، میوه ها وارد بدنشون میشه و بعد از بدنشون دفع میشه و جایی دیگه روی زمین می افته و رشد میکنه. بعضی از میوه ها قلاب های کوچیکی روی پوست خودشون دارن که باعث میشه تا وقتی یه حیوون از کنارشون رد بشه بهش بچسبن و همین دونه رو از گیاه والد خودش جدا میکنه و به مکان های دورتری میبره.
بوسیله ی باد: بعضی گیاه ها هم هستن که به طور ویژه ای برای اینکه بوسیله ی باد تکثیر بشن به‌وجود اومدن. قاصدک یکی از این نوع گیاهانه که وقتی اون رو فوت کنیم یا باد بیاد میبینیم که دونه های این گیاه به چترهای پرنده ی ای وصل شدن و در هوا حرکت میکنن و در فاصله ای خیلی دورتر روی زمین میافتن.
بوسیله ی آب: خیلی از گیاهان هم هستن که در نزدیکی آب رشد میکنن و دونه های خیلی سبکی تولید میکنن که روی سطح آب میافته و به وسیله ی آب جریان پیدا میکنه و خیلی دور میشه و در جای جدیدی میتونه رشد کنه.
از طریق کپسولهای منفجرشونده: یه سری از گیاهان هم هستن که میتونن دونه هاشون رو خودشون به اطراف پرتاب کنن! اون ها یه ساختارهایی توی خودشون دارن که بهش کپسول میگن که وقتی رسیدن و به اندازه ی کافی رشد کردن منفجر میشن و تمام دونه های داخل خودشون رو به اطراف پرتاب میکنن. جالبه نه؟
جوانه زنی بذر:
وقتی که دونه ی گیاه در جای مناسبی داخل زمین جا گرفت، حالا شروع میکنه به شکسته شدن پوسته ی خودش و گیاهک تخم گیاه شروع میکنه به رشد کردن. به این بخش از این فرایند، جوانه زنی گفته میشه. فقط دونه ها و بذرهایی میتونن رشد کنن و جوونه بزنن که در خاک مناسب و سالم و با گرمای کافی قرار گرفته باشن و اینکه آب کافی هم بهشون برسه.
ریشه ها در داخل خاک رشد میکنن و آب و مواد مغذی رو از خاک میگیرن و به گیاه میرسونن. این کار باعث میشه تا جوونه ی گیاه به سمت آسمون رشد کنه و بالا بره. این جوونه اول تبدیل به ساقه میشه که میتونه آب و مواد معدنی رو از ریشه ها به بقیه ی بخش های گیاه برسونه. ساقه باعث میشه تا گیاه بتونه برگ ها رو نگه داره و برگ ها هم که مسئول غذاسازی برای گیاه از روش فتوسنتز هستن. گیاه به رشد خودش ادامه میده تا اینکه به اندازه ی کافی بالغ میشه و آماده ی تولید مثل دوباره میشه.
خوب و اما مرحله ی بعدی به نظرتون چیه…؟
شما حدس بزنین…. درسته. گیاه جدید حالا شروع میکنه به تولید گل های زیبا و این چرخه دوباره از اول شروع میشه.
و حالا متوجه شدین چرا میگیم قدرت گل ها؟!
راستی فتوسنتز هم فرایندیه که گیاهان سبز از آب و نور و دی اکسید کربن استفاده میکنن تا برای خودشون غذا تولید کنن و اکسیژن رو در هوا آزاد میکنن و باعث میشن تا ما بتونیم روی کره ی زمین زندگی و کنیم و از زندگیمون لذت ببریم!